Tính đến năm 2019, toàn tỉnh có 130/594 đơn vị sự nghiệp công lập được giao quyền tự chủ, trong đó có 12 đơn vị tự bảo đảm chi thường xuyên, 30 đơn vị tự bảo đảm một phần chi thường xuyên và 88 đơn vị do Nhà nước bảo đảm toàn bộ chi thường xuyên. Các đơn vị sự nghiệp công của tỉnh chủ yếu thuộc lĩnh vực giáo dục đào tạo, y tế và lĩnh vực sự nghiệp kinh tế. Sau hơn 15 năm thực hiện Nghị định 43/2006/NĐ-CP, ngày 25-4-2006 và Nghị định 16/2015/NĐ-CP, ngày 14-2-2015 của Chính phủ, các đơn vị sự nghiệp công của tỉnh đã có chuyển biến rõ nét về chất lượng và hiệu quả công việc. Công tác quản lý trong nội bộ được tăng cường, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, thúc đẩy phát triển hoạt động sự nghiệp; khai thác nguồn thu, tăng thu, tiết kiệm chi. Đồng thời hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao trên mọi lĩnh vực, tăng cường sự giám sát của cán bộ, viên chức trong việc sử dụng biên chế, kinh phí hoạt động để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Trên cơ sở khuôn khổ pháp lý chung và các văn bản hướng dẫn từ Trung ương, tỉnh cũng đã ban hành hệ thống các văn bản cần thiết để triển khai cơ chế tự chủ đối với các đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSNCL) trên địa bàn. Các Quyết định về vị trí việc làm đối với ĐVSNCL cũng là nền tảng để tạo ra những thay đổi trong tổ chức bộ máy, biên chế - nền tảng để thực hiện tự chủ tài chính.

Về tự chủ biên chế, UBND tỉnh đã thực hiện nghiêm túc việc tinh giản biên chế theo chủ trương của Trung ương, gắn với xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức và thực hiện chiến lược cán bộ đến năm 2020. Nhờ đó, số lượng biên chế tinh giản khá lớn. Cùng với đó, các ĐVSNCL thuộc lĩnh vực sự nghiệp trên địa bàn tỉnh đã xây dựng phương án tự chủ theo đúng quy định về nội dung, thời gian, mẫu biểu. Việc xác định mức độ tự chủ của các ĐVSNCL về cơ bản là phù hợp với tình hình thực tế của đơn vị. Đồng thời, các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền kịp thời hướng dẫn các đơn vị, Sở Tài chính thẩm định phương án tự chủ tài chính của các đơn vị làm cơ sở để UBND tỉnh phê duyệt và giao quyền tự chủ tài chính.

Đối với các đơn vị thực hiện tự chủ, các khoản thu, mức thu đều được thực hiện theo quy định hiện hành của Trung ương và địa phương. Có những đơn vị mở rộng hoạt động sự nghiệp tăng quy mô và đa dạng hóa cung cấp dịch vụ nên số thu sự nghiệp cũng theo hướng phát triển năm sau cao hơn năm trước. Các đơn vị cũng đã xây dựng dự toán chi khá phù hợp với chức năng, nhiệm vụ và mức độ tự chủ của mình. 100% ĐVSNCL đã chủ động xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ, quy chế sử dụng tài sản công theo đúng quy định để tăng cường công tác quản lý nội bộ, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, thúc đẩy phát triển hoạt động sự nghiệp, khai thác nguồn thu, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả nguồn tài chính… Đặc biệt, các đơn vị đã thực hiện tốt việc tiết kiệm chi, tăng thu nhập cho người lao động, đặc biệt chú trọng đến việc trích lập quỹ phát triển hoạt động sự nghiệp để đầu tư tăng cường cơ sở vật chất, mua sắm trang thiết bị….

Tuy nhiên, qua quá trình triển khai thực hiện Nghị định 16/2015/NĐ-CP, thực tiễn cho thấy, mặc dù cơ chế này mở ra nhiều cơ hội tích cực, nhưng cũng đặt ra không ít những khó khăn, kết quả mang lại cũng chưa thực sự được như kỳ vọng. Đó là do chưa có hệ thống văn bản hướng dẫn đồng bộ của các Bộ chuyên ngành dẫn đến khó khăn trong tổ chức thực hiện tại đơn vị; thói quen bao cấp, tư tưởng chậm đổi mới của một số cán bộ, viên chức chưa theo kịp các quy luật của cơ chế thị trường như quy luật cung cầu, quy luật giá trị. Việc tinh giản biên chế còn mang tính cơ học do vướng mắc từ văn bản quy định của Trung ương...

Bên cạnh đó, khả năng tự chủ của các đơn vị sự nghiệp trên địa bàn tỉnh còn hạn chế. Là một tỉnh miền núi, điều kiện phát triển kinh tế xã hội rất khó khăn, nguồn thu của các ĐVSNCL của tỉnh chủ yếu phụ thuộc vào nguồn ngân sách cấp. Một yếu tố khác ảnh hưởng đến năng lực tự chủ của các đơn vị là khó khăn về cơ sở vật chất và chưa tương xứng với nhu cầu sử dụng dịch vụ. Do thói quen bao cấp, tư tưởng chậm đổi mới, các đơn vị chưa chủ động mở rộng hoạt động dịch vụ để khai thác nguồn thu do được ngân sách Nhà nước cấp kinh phí hoạt động dẫn đến chưa có động lực nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ, bị động, chưa theo kịp yêu cầu và sự cạnh tranh của thị trường...

Trên cơ sở đánh giá thực trạng hoạt động của các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang, để thúc đẩy quá trình triển khai cơ chế tự chủ trong giai đoạn 2021-2025 và định hướng đến năm 2030, nhóm tác giả đã chủ động đề xuất một số quan điểm xuyên suốt nhằm thúc đẩy quá trình triển khai cơ chế tự chủ trong giai đoạn tới. Thứ nhất, đẩy mạnh tự chủ đồng thời tối thiểu hóa những thiệt hại không mong muốn gây ra cho tổ chức và con người trong quá trình chuyển đổi cơ chế, thể hiện tinh thần trách nhiệm của cơ quan quản lý Nhà nước ở địa phương đối với các đơn vị sự nghiệp. Thứ hai, phát huy vai trò của Nhà nước là người đặt hàng về các dịch vụ sự nghiệp công đối với các đơn vị có đủ năng lực. Thứ ba, cơ chế tự chủ tạo động lực cho các đơn vị để không ngừng đổi mới, phát triển; Thứ tư, tỉnh cũng cần có lộ trình cụ thể và tạo động lực để thúc đẩy các đơn vị gia tăng mức độ tự chủ của mình; giúp cho các đơn vị nhận thức và xác định đúng đắn sứ mệnh, hướng phát triển của đơn vị mình, xuất phát từ nhu cầu của địa phương, của xã hội để từng bước giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách Nhà nước.

Để đẩy mạnh tự chủ cần gắn liền với thực hiện chi ngân sách và kết quả thực hiện nhiệm vụ theo tinh thần của Luật NSNN 2015. Thực hiện cơ chế tự chủ sẽ là bước chuyển từ việc bố trí ngân sách dựa trên các yếu tố đầu vào sang cơ chế chi theo kết quả thực hiện nhiệm vụ. Đây được xem là phương pháp quản lý ngân sách hiện đại và phù hợp với các chi tiêu cho việc chi trả các dịch vụ công do Chính phủ đặt hàng. Từ đó, xóa bỏ dần bao cấp sẽ làm cho các đơn vị sự nghiệp năng động hơn, tích cực hơn, hoạt động có chất lượng hơn, hiệu quả chi tiêu ngân sách từ đó được nâng cao, đem lại lợi ích cho tất cả các bên liên quan. 

Ths. Hà Trung Kiên
Tỉnh ủy viên, Giám đốc Sở Tài chính